Dahilde İşleme Rejimi (DİR) Nedir?

Günümüz ekonomik sisteminde, hemen hemen tüm ülkeler Dünya Ticaret Örgütü'ne (DTÖ) (WTO) üye olmuşlardır.

Dünya Ticaret Örgütü, uluslararası ticaretin önündeki engellerin olabildiğince azaltılması yoluyla Dünya ticaretini liberalleştirerek geliştirecek bir sistem üzerine çalışmakta, bu doğrultuda üyesi olduğu ülkelerin GATT olarak bilinen "Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması"'na taraf olmasını şart koşmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü kuralları çerçevesinde işleyen küresel mal ve hizmet hareketleri ile buna bağlı olarak hareket eden küresel sermaye, ülkelere ihracata dayalı büyüme stratejisi içeren liberal politikaları dayatmaktadır.

Özellikle Türkiye gibi ağırlıklı olarak emek yoğun ürün ihracatı yapan ülkelerin, ihracatta rekabetçi olabilmelerinin en önemli yolu ham maddeye Dünya piyasası fiyatlarından ulaşabilmesinden geçmektedir.

İşte, Dahilde İşleme Rejimi, Türkiye'deki ihracatçı firmaların ham maddelere veya yarı mamüllere olabildiğince rekabetçi fiyatlardan erişimine olanak sağlamak amacıyla geliştirilmiş bir sistemdir. DİR, sadece Türkiye tarafından değil, pek çok ülke tarafından da uygulanan bir sistemdir.

İngilizce'si "Inward Processing" veya "Inward Processing Regime" olan "Dahilde İşleme Rejimi" bugünkü yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

Dahilde İşleme Rejimi Nedir? Neden İhtiyaç Duyulmuştur ve Nasıl İşler?

Dahilde İşleme Rejimi, serbest dolaşımda olmayan eşyanın, Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde işleme faaliyetine tabi tutulmak üzere geçici ithal edilmesi ve işleme faaliyeti sonrasında elde edilen işlem görmüş ürünün yeniden ihraç edilmesi esasına dayanan ekonomik etkili bir gümrük rejimi, olarak tanımlanmaktadır.

Dahilde İşleme Rejimi, ham maddelerin ihracatçı firmalar tarafından gümrük vergi ödenmeksizin ithal edilmesi ve ithal edilen bu ham maddelerin işlem görerek katma değerli ürünler olarak ihraç edilmesi prensibine dayanmaktadır.

Dahilde İşleme Rejimi kapsamında ithalatı yapılacak ham maddelere verilecek bedel ile söz konusu ham maddelerin işlenmesiyle elde edilecek ürünlerin ihracatından elde edilecek gelir arasında, ihracat lehine belirli bir farkın oluşması amaçlanmaktadır.

Elde edilen söz konusu pozitif fark ülke içerisinde kalmakta ve Türkiye yapmış olduğu bu ithalat-üretim-ihracat işlemi ile gelir elde etmektedir.

Aşağıdaki grafikte, Dahilde İşleme Rejimi'nin nasıl işlediği basit bir biçimde açıklanmıştır. 

Grafiğe göre, dahilde işleme rejimi ithalatçı firmanın hazırlayacağı proje ile başlamaktadır. Projesinde hangi üründen ne kadar ithalat yapıp, ne kadar üretim yapacağını ve üretmiş olduğu ürünleri hangi fiyattan satacağını tespit eden firma, söz konusu bilgiler ile birlikte Dahilde İşleme İzin Belgesi başvurusunda bulunmaktadır.

Dahilde İşleme İzin Belgesi'nin alınmasından sonra ise sırası ile fiili ithalat, üretim ve ihracat aşamaları gelmektedir.

Son aşamada ise Dahilde İşleme İzin Belgesi'nin kapatılması ve ödenen vergilerin veya verilen teminatın geri alınması gelmektedir.

Önemli Not: Bazı ürünler için, dahilde işleme rejimi uygulaması önce ihracat taahhütünün kapatılması, daha sonra ithalata izin verilmesi şeklinde işlemektedir. Yukarıdaki grafik genel bir çerçeve çizmektedir.

Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Gümrük Vergileri Karşısında Uygulanabililecek Sistemler Nelerdir?

Dahilde İşleme Rejiminde esas olan, Türkiye'deki ihracatçıların ihraç edecekleri ürünlerin üretimlerinde kullanacakları ham maddelere gümrüksüz olarak ulaşmalarının temin edilmesidir. 

Devlet, ithalat aşamasında tahsil edeceği vergilere karşılık, her hangi bir yolsuzluk ihtimaline karşın, şartlı muafiyet sistemi ve geri ödeme sistemi olmak üzere iki çeşit dahilde işleme tedbiri uygulamaktadır.

 

Şartlı muafiyet sistemi; dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni ihraç edilecek eşyanın üretiminde kullanılan ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde,ambalaj ve işletme malzemesinin Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilerce ithalatı sırasında doğan vergilerin teminata bağlanarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ithal edilmesi ve üretim sonucunda elde edilen eşyanın ihraç edilmesini müteakip alınan teminatın iade edilmesidir.

 

Geri ödeme sistemi; dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni kapsamında serbest dolaşıma giren hammadde, yardımcı madde, ambalaj ve işletme malzemesinden elde edilen işlem görmüş ürünün ihracı halinde, ithalat esnasında alınan verginin geri ödenmesidir. Bu kapsamda ithal edilen eşya için gümrük idaresince, ticaret politikası önlemleri uygulanmakta ve eşyanın ithali için öngörülen dış ticarette teknik düzenlemeler ve standardizasyon mevzuatı dahil diğer işlemlerin tamamlanması şartı aranmaktadır.

Dahilde İşleme Rejimi Projesi Ne Kadar Sürede Sonuçlandırılmalıdır?

Dahilde işleme izin belgesinin süresi sektörel bazda değişim göstermekle beraber göre azami 12 (oniki) aya kadar tespit edilebilmektedir. 

Ancak, gemi inşaa, komple tesis v.b. ile üretim süreci 12 (oniki) ayı aşan ürünler ve savunma sanayi alanına giren ürünlerin ihracına ilişkin düzenlenen belgenin/iznin süresi, proje süresi kadar tespit edilebilir.

Dahilde İşleme Rejimi kapsamında alınan orijinal sürenin yetersiz kalması durumunda, haklı sebep halleri ve yangın, sel, don gibi mücbir sebep ile fevkalade hallere bağlı olarak süre uzatımı yapılması mümkün bulunmaktadır. 

Dahilde İşleme İzin Belgelerine ilişkin ek süre talebi için elektronik ortamda Ekonomi Bakanlığına başvuru yapılması gerekmektedir.

Firmaların, Dahilde işleme izin belgesi ihracat taahhüdünü kapatmak için en geç belge süresi sonundan itibaren 3 (üç) ay içerisinde, elektronik ortamda ve aynı zamanda gerekli bilgi ve belgelerle birlikte belge sahibi firmanın üyesi bulunduğu Ekonomi Bakanlığı Bölge Müdürlüklerine müracaat edilmesi gerekmektedir.

Dahilde işleme izni ihracat taahhüdünü kapatmak için ise en geç izin süresi sonundan itibaren 1 (bir) ay içerisinde, gerekli bilgi ve belgelerle birlikte ilgili gümrük idaresine müracaat edilmesi zorunludur.