Özet Beyan Nedir? Kimler Tarafından Verilir?

Özet beyan, gümrük idarelerinin risk planlaması yapabilmesi için, ithalata konu olan mal hakkında bazı temel bilgileri, daha mal Türkiye Gümrük Sahası'na varmadan, elde ettikleri sistemin genel adıdır.

Dünya çapında, uluslararası denizyolu taşımacılığında kullanılan milyonlarca konteyner, binlerce konteyner gemisi tarafından sürekli olarak, ithalatçı ve ihracatçı ülkeler arasında taşınmaktadır. Ayrıca, karayolu, havayolu ve demiryolu ile de önemli miktarlarda yük taşınmaktadır.

Söz konusu taşımacılık işlemlerinin sekteye uğramadan, düzenli olarak akıp gitmesi ticari hayatın devamlılığı açısından elzemdir.

Aynı şekilde, uluslararası ticarete konu olan işlemlerde yapılacak yasadışı işlemlerin ve toplum sağlığını tehlikeye sokacak uygulamaların önlenmesi de gümrük idarelerinin başlıca görevlerinden birisidir.

İşte, son yıllarda özellikle ABD ve Avrupa gibi gelişmiş bölgelerde öne çıkan gümrük denetimlerinde risk planlaması uygulaması ile beraber, yüklemelere ait kritik bilgilerin malların varışından önce, online olarak ithalat ülkesinin gümrük idaresine bildirilmesi uygulamasına geçilmiştir.

Türkiye de 2011 yılının sonundan itibaren Özet Beyan uygulamasında değişikliğe gitmiş ve modern devletlerin uygulamış olduğu risk planlaması sistemine geçmiştir.

Bugünkü yazımda özet beyan sistemi ile ilgili olarak bazı temel noktaları sizlere açıklamaya çalışacağım.

Özet Beyan İhracat İşlemlerinde mi, Yoksa İthalat İşlemlerinde mi Daha Çok Kullanılır?

Türkiye Gümrük Mevzuatı açısından bakıldığında, özet beyan özellikle ithalat işlemlerinde kullanılmaktadır. İhracat işlemlerindeki kullanımı ise oldukça sınırlandırılmıştır.

Önemli Not: ABD'ye denizyolu ile yapılan ihracat taşımalarında, taşıyıcı firmaların düzenlemek zorunda oldukları Importer Security Filing '10+2' formu, bir çeşit özet beyandır. Buradan özet beyanların genellikle ithalatçı ülkelerin gümrükleri tarafından istenildiği anlaşılmaktadır.

Özet Beyan Nedir?

Özet beyan kavramının Avrupa'daki gümrük uygulamalarından alındığı anlaşılmaktadır.

• AB mevzuatında "Entry Summary Declaration (ENS)" olarak tanımlanan terim Türkçe'ye "Giriş Özet Beyan" olarak çevrilmiştir. İthalat işlemlerinde talep edilen özet beyan çeşididir.
• AB mevzuatında "Exit Summary Declarations (EXS)" olarak tanımlanan terim ise Türkçe'ye "Çıkış Özet Beyan" olarak çevrilmiştir. İhracat işlemlerinde talep edilen özet beyan çeşididir.

Daha önce de söylediğim gibi özet beyan çok büyük oranda ithalat işlemlerinde kullanılmaktadır.

Özet beyanın tanımını ise şu şekilde yapabiliriz: Giriş özet beyan, Türkiye Gümrük Bölgesine giren eşyanın emniyet ve güvenlik yönlerinden risk analizine tabi tutulması amacıyla, eşya giriş gümrük idaresine varmadan önce elektronik yolla verilen ve taşıt aracı ile eşyaya ilişkin genel bilgilerin yer aldığı beyandır. 

Özet Beyan Hangi Hallerde Düzenlenmelidir veya Hangi Hallerde Özet Beyan Düzenlenmez?

Gümrük mevzuatında genel kaide her yapılan ithalat işlemi için bir özet beyan düzenlenmesidir. Ancak aşağıda sayılan durumlar istisnadır:

• Türkiye Gümrük Bölgesinin kara suları veya hava sahasından gümrük bölgesi içinde durmaksızın geçen taşıt araçları ile taşınan eşya,
• Elektrik enerjisi ithalatında,
• Boru hattı ile ithal edilen eşya için,
• Mektup, posta kartı ve basılı yayınlar ile bunların elektronik versiyonları,
• Uluslararası Posta Sözleşmesi kapsamında taşınan eşya,
• Paletler, konteynerler ve bir taşıma sözleşmesi çerçevesinde denizyolu, havayolu, demiryolu ve karayolu vasıtasıyla taşınan eşya hariç, 175, 176 ve 177 nci maddeler uyarınca başka bir yolla gümrük beyanı yapılan eşya,
• Yolcu eşyası,
• Paletler, konteynerler ve bir taşıma sözleşmesi çerçevesinde denizyolu, havayolu, demiryolu ve karayolu vasıtasıyla taşınan eşya hariç, 169, 170 ve 171 inci maddeler uyarınca sözlü beyanı uygun bulunan eşya,
• ATA Karnesi ve Gümrüklerden Geçiş Karnesi (CPD) kapsamı eşya,
• TIR karnesi kapsamı eşya,
• Bakanlığın kaçakçılıkla mücadele görevi ve Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, kuvvet komutanlıkları, Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ile Emniyet Genel Müdürlüğünün münhasıran asli görevleri ile ilgili olarak ve hizmet ifasında kullanılmak üzere kendilerine ait taşıtla veya yalnızca kendi yetkililerinin kullanımına mahsus taşıtlarla Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen ve Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkarılan silahlar ve askeri malzeme,
• 19 Haziran 1951’de Londra’da imzalanan Kuvvetlerin Statüsü Hakkında Kuzey Atlantik Anlaşmasına Taraf Devletler Arasındaki Sözleşme ile öngörülen Form 302 kapsamı eşya,
• 18 Nisan 1961’de diplomatik ilişkiler hakkında imzalanan Viyana Sözleşmesi, 24 Nisan 1963’de imzalanan konsolosluk ilişkileri hakkında Viyana Sözleşmesi veya diğer konsolosluk sözleşmeleri veya 16 Aralık 1969’da imzalanan özel görevler hakkında New York Sözleşmesine göre muafiyet tanınan eşya,
• Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilerce işletilen üretim veya sondaj platformları için Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen ve Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkarılan aşağıdaki eşya,

 Örnek Uygulamalar:

• Rusya'nın Karadeniz'de bulunan en önemli limanı olan Novorossiysk Limanın'dan kalkan dökme yük gemisinin varış limanı Suudi Arabistan'ın Cidde Limanı olarak gözükmektedir. Gemi, İstanbul ve Çanakkale boğazlarından geçtikten sonra, hiçbir Türkiye limanında yük indirip bindirmeden, Türkiye karasularını terk ettiği için, söz konusu geminin herhangi bir özet beyan doldurmasına gerek yoktur.

Novorossiysk Limanın'dan kalkan dökme yük gemisinin varış limanı Suudi Arabistan'ın Jeddah Islamic Port'tur.

• Türkiye hava sahasından transit olarak geçen, Türkiye'deki hiç bir hava limanından kargo almayan veya hiçbir hava limanına yük bırakmayan uçakların da özet beyan bildiriminde bulunmasına gerek yoktur.

Özet Beyan Hangi Firmalar Tarafından Düzenlenir?

Özet beyan düzenleme sorumluluğu taşıyıcı firmalarda olmakla beraber, taşıyıcıların yerine acentaları tarafından da özet beyan girişi yapılabilmektedir.

Eğer ana hat konşimentosunun (master bill of lading) yanı sıra ara konşimentosu da  (house bill of lading) kullanılmış ise, yani ana hat konşimentosunda alıcı (consignee) ve yükleyici (shipper) olarak forwarder firma gözüküyor ise, bu durumda özet beyan girişi söz konusu konşimento için forwarder firmalar tarafından yapılmalıdır.

Forwarder tarafından özet beyan tescil numaralarının taşıyıcı acentesine bildirilmesi gerekmektedir.

Özet Beyanın Verilmesi Gereken Gümrük İdaresi Nasıl Tespit Edilir?

Özet beyanın verilmesi gereken gümrük idaresi, mevzuatta giriş gümrük idaresi olarak tanımlanmıştır. 

Giriş gümrük idaresi, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine getirildiği ve risk analizine dayalı giriş kontrolüne tabi tutularak sevk işlemlerinin yapıldığı gümrük idaresidir.

Ancak, deniz veya hava taşıtlarının Türkiye Gümrük Bölgesinde birden fazla liman veya havalimanına uğraması halinde, özet beyan, eşyanın boşaltılacağı liman veya hava limanındaki gümrük idaresine verilir.

Örnek Uygulamalar:

• Mısır'ın İskenderiye Limanın'dan kalkan bir konteyner gemisi sırası ile Mersin, İzmir Alsancak ve İstanbul Haydarpaşa limanlarında yüklerini bırakmıştır. Söz konusu gemi Mersin Limanın'da bırakmış olduğu yükler için Mersin Gümrük İdaresi'ne, İzmir'de bırakmış olduğu yükler için İzmir Gümrük İdaresi'ne ve İstanbul'da bırakmış olduğu yükler için ise İstanbul Gümrük İdaresi'ne özet beyan vermek zorundadır.

Özet Beyan Nasıl Verilir?

Gümrük mevzuatına göre, özet beyanın veri işleme tekniği yoluyla verilmesi gerekmektedir. Veri işleme tekniği, gümrük mevzuatında belirtilmiş olan 4 beyan yönteminden birisidir. 

Veri işleme tekniği yoluyla beyan, gümrük bilgisayar sistemi üzerinden elektronik ortamda verilen beyanları ifade etmektedir. Bu şekilde beyanda bulunacak kişilerin, öncelikle gümrük idaresinden kullanıcı kodu ve şifre almaları gerekmektedir.  

Çoğu nakliyeci firma, özet beyan girişleri için Türkiye'deki yazılım firmalarının geliştirmiş olduğu arayüz programları kullanmaktadır.

Yukarıda, söz konusu yazılım firmalarından birisine ait, özet beyan girişinin nasıl yapıldığını açıklayan bir video bulunmaktadır.

Söz konusu yazılımlar sayesinde, nakliyeci firmalar internet bağlantısı olan her bilgisayardan, internet tarayıcısı üzerinden özet beyan girişlerini yapabilmektedirler.

Özet Beyan Ne Zaman Verilir?

Özet beyan verme süreleri ithalatın hangi taşıma yöntemi kullanılarak yurda getirildiğine göre değişmektedir.

Denizyolu taşımacılığında özet beyan verme süreleri

Deniz taşımacılığında özet beyan verme süreleri, yükleme limanının Türkiye'ye olan uzaklığına göre, kısa mesafeli denizyolu taşımacılığı ve uzun mesafeli denizyolu taşımacılığı olmak üzere, ikiye ayrılmaktadır.

Uzun mesafeli denizyolu taşımacılığı da konteyner ve dökme yük taşımacılığı olarak kendi arasında ikiye ayrılmaktadır.

• Yakın mesafeli denizyolu taşımalarında özet beyan, gemi Türkiye'deki ilk varış limanına varmadan en az 2 saat önce verilmelidir. Yakın mesafeli denizyolu taşımacılığı gümrük yönetmeliğinin 67. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde "Karadeniz ya da Akdeniz üzerindeki yabancı ülke limanları ve Avrupa Topluluğu gümrük bölgesinde yer alan limanlar (Fransa’nın denizaşırı illeri, Azorlar, Madeira ve Kanarya Adaları hariç) ile Türkiye Gümrük Bölgesindeki limanlar arasında yapılan taşımacılık" yakın mesafeli denizyolu taşımacılığı olarak tanımlanmıştır.
• Uzun mesafeli konteyner taşımacılığında özet beyan, mallar yükleme limanında gemiye yüklenmeden 24 saat önce verilmelidir.
• Uzun mesafeli dökme yük taşımacılığında özet beyan, mallar yükleme limanında gemiye yüklenmeden 4 saat önce verilmelidir.

Karayolu taşımacılığında özet beyan verme süreleri

Karayolu taşımacılığında, giriş gümrük idaresine varılmasından en az bir saat önce, bunun mümkün olmaması halinde aracın giriş gümrük idaresine varışından itibaren bir saat içinde özet beyan verimelidir.

Havayolu taşımacılığında özet beyan verme süreleri

• Kısa mesafeli (4 saatten kısa mesafeler)  uçuşlarda en geç uçağın havalandığı ana kadar,
• Uzun mesafeli (4 saatten uzun mesafeler)  uçuşlarda, Türkiye Gümrük Bölgesinde ilk havalimanına inilmesinden en az dört saat önce, özet beyan verilmelidir.

Demiryolu taşımacılığında özet beyan verme süreleri

Demiryolu taşımacılığında, giriş gümrük idaresine varılmasından en az iki saat önce, özet beyan verilmelidir.