Havayolu Konşimentosu ile İlgili Bilmeniz Gereken Temel Bilgiler Nelerdir?

İngilizce karşılığı Air Waybill (AWB) olan, havayolu taşıma senedi, uluslararası havayolu kargo taşımalarında kullanılan bir taşıma belgesidir.

Bazı kaynaklarda havayolu konşimentosu olarak da kullanılsa, en doğru kullanım biçimi havayolu taşıma senedi şeklinde olanıdır.

Havayolu taşıma senedi, havayolu kargo taşıma hizmeti vermeye yetkili taşıma şirketlerince düzenlenmektedir. Söz konusu firmalar, IATA üyesi havayolu taşıyıcıları (airliners) veya yetkilendirilmiş yük komisyonculuğu yapan freight forwarder şirketleridir.

Bugünkü yazımda havayolu taşıma senedi ile ilgili teorik ve pratik bilgileri sizlerle paylaşmak istiyorum.

Yazımda, ihracat ve ithalat işlemlerinde havayolu taşıma senedi nasıl kullanılır, kaç orjinal olarak basılır, hangi firmalar tarafından düzenlenir ve özellikleri nelerdir gibi konu ile ilgili temel noktalara değineceğim.

Havayolu Taşıma Senedi Hangi Firmalar Tarafından Basılır?

Havayolu taşıma senetleri, IATA üyesi olan nakliyeciler tarafından basılmaktadır.

IATA, İngilizce, International Air Transport Association, kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulmuş bir kısaltmadır. Türkçe'ye ise Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği olarak çevrilmektedir.

IATA üyesi taşıyıcı firmalar temel olarak ikiye ayrılmaktadır:

• Havayolu Taşıyıcıları (Airliners): Türk Hava Yolları, Atlas Jet, Pegasus gibi kendi uçakları ile havayolu kargo taşımacılığı yapan firmalar bu gruba girmektedir.
• Yetkilendirilmiş Yük Komisyoncuları: Havayolu taşımalarında brokerlık yapabilecek kadar teknik altyapıya sahip, IATA üyesi freight forwarder firmalardır.

Havayolu Taşıma Senetleri Kaç Farklı Şekilde Basılabilir? 

Hemen hemen tüm havayolu taşıma senetleri, IATA'nın hazırlamış olduğu hava kargo taşıma sözleşmesi kurallarını içerecek şekilde basılmakla beraber, bu matbu air waybill formları temel olarak iki farklı şekilde karşımıza çıkmaktadırlar.

Havayolu Taşıyıcılarına Ait Havayolu Taşıma Senetleri (Airline air waybill): Eğer elinize aldığınız havayolu taşıma senedinin sağ üst köşesinde matbu olarak havayolu firmasının adı yazılmış ise, havayolu taşıyıcısına özel bir havayolu taşıma senedi ile karşı karşıyasınız demektir.

Örneğin, Kore Hava Yollarına ait hava taşıma senedinin sağ üst kısmında Kore Havayolları'nın ismi ve logosu yer almaktadır. Bu air waybill sadece Kore Havayolları tarafından kullanılabilmekte olup, diğer havayolları tarafından kullanılamamaktadır. Aynı şekilde, THY, DHL, TNT gibi taşıyıcıların matbu olarak kullanmış oldukları air waybill'ler mevcuttur.

Kore Havayolları'na ait air waybill sadece bu havayolu firması tarafından kullanılabilmektedir.

Nötr Olarak Basılmış Havayolu Taşıma Senetleri (Neutral air waybill): Özellikle, IATA üyesi freight forwarder firmalar tarafından kullanılmaktadırlar. Freight forwarder firmalar, üzerinde matbu olarak taşıma sözleşmesi hükümleri yer alan nötr olarak basılmış havayolu senetlerinin sağ üst köşesine kaşelerini basarak kullanmaktadırlar.

Havayolu Taşıma Senetlerinin Özellikleri Nelerdir?

Havayolu taşıma senetleri, uluslararası havayolu taşıma şirketlerince düzenlenen, malların belirlenen yere taşınmak üzere taşıyıcı firma tarafından teslim alındığını belirten ve yapılacak taşımanın sözleşmesini de içeren taşıma belgelerine verilen isimdir.

Temel özellikleri aşağıda sıralanmıştır:

1. Taşıma sözleşmesini ihtiva ederler: Havayolu taşıma senetleri yapılacak olan taşımaya ait sözleşme şartlarını içermektedirler. Taşıma sözleşmesinin maddeleri genellikle air waybill'in arka yüzüne yazılmaktadır.
2. Malların taşıyıcı tarafından teslim alındığını ispat ederler: Havayolu taşıma belgeleri, malların dış görünüşleri itibari ile sağlam bir şekilde taşıyıcı firma tarafından teslim alındığını ispat etmektedirler.

Önemli Not: Havayolu taşıma senetleri, malların mülkiyet hakkını temsil etme yetkisini söz konusu taşıma belgesine sahip olanlara vermedikleri için, havayolu taşıma senetleri ciro edilebilir özellikte değildirler. (non-negotiable)

Havayolu Taşıma Senetleri Kaç Adet Olarak Basılır?

Hava taşıma senetleri genellikle 3 orjinal ve 9 kopyadan oluşan 12 adetlik setler halinde basılmaktadırlar. 3 adetlik orjinal nüshalar tüm havayolları tarafından kullanılır iken, bazı havayolları kopya nüshaların basım adetlerini değiştirebilmektedirler.

Tüm havayolları tarafından kullanılan, 3'er adetlik orjinal havayolu taşıma senetleri nüshalarının özellikleri, her bir nüshanın altında aşağıdakine benzer ibarelerle açıklanmaktadır.

• Original 1 - (For Carrier): Orjinal taşıyıcı nüshasıdır. Genellikle yeşil renkli olarak basılmaktadır. Taşıma sözleşmesini ispatlaması ve yasal mevzuat gereğince taşıyıcı firmalar tarafından saklanmaktadır.
• Original 2 - (For Consignee): Orjinal alıcı nüshasıdır. Genellikle pembe renkli olarak basılmaktadır. Varış havalimanında alıcıya verilmektedir.
• Original 3 - (For Shipper): Orjinal yükleyici nüshasıdır. Genellikle mavi renkli olarak basılmaktadır. Kalkış havalimanın'daki havayolu acentası veya freight forwarder tarafından yükleyiciye teslim edilir. 

Önemli Not: Akreditifli ödemelerde, eğer havayolu taşıma senedi ibrazı şart koşulmuş ise "Original For Shipper" nüshasının ibrazı talep edilmektedir.

Havayolu Taşıma Senetleri Nasıl Doldurulur?

Havayolu taşıma senedinin nasıl doldurulması gerektiğini örnek üzerinden incelemek daha anlaşılır olacaktır. Aşağıda uluslararası taşımacılıkta kullanılan bir havayolu taşıma senedi örneği yer almaktadır.

1. Shipper’s Name, Address, and Phone Number: Yüklemeyi yapan firmanın, yani ihracatçının, ünvanı, adresi ve iletişim detayları yazılır.
2. Shipper’s Account Number: Havayolu firmalarınca doldurulacak, opsiyonal bir alandır. Yalnızca, yükleyici firmanın havayolu şirketi nezninde bir hesap numarası mevcut ise doldurulur.
3. Consignee’s Name, Address, and Phone Number: Alıcı firmanın ünvanı, adresi ve iletişim detayları bu bölüme yazılır.
4. Consignee’s  Account Number: Yalnızca, alıcının havayolu firması nezninde bir hesap numarası mevcut ise doldurulur. Diğer hallerde boş bırakılmalıdır.
5. Issuing Carrier's Agent, Name And City: Havayolu firmasının yetkili bir acentası varsa, söz konusu acentanın firma ünvanı ve hangi şehirde kayıtlı olduğu 5 numaralı alana yazılmalıdır.
6. Accounting Information: Eğer "notify" ile "consignee" birbirinden farklı firmalar ise, bu bölüme "Notify" firma yazılmaktadır. Opsiyonel bir alandır. Ayrıca akreditif numarası gibi ilave bilgilerin de bu bölüme bazı havayolları tarafından yazıldığı görülmektedir.
7. Agent’s IATA Code: Havayolu firmasının yetkili acentasının IATA kodu bu alana yazılmaktadır.
8. Account Number: Havayolu firmasının yetkili acentasına ait hesap numarası bu alana yazılır.
9. Airport of Departure: Genellikle, 3 harften oluşan IATA havayolu kodları bu alana yazılır.
10. Routing and Destination by First Carrier: Taşımaya ait güzergahın, genellikle yükleyici adına ilk taşıyıcı tarafından belirlendiği bölümdür.
11. Declared Value for Carriage: Taşınan malın beyan edilen tutarı.
12. Declared value for customs: Taşınan malın gümrük için beyan edilen tutarı.
13. Airport of destination: Varış havalimanının yazıldığı bölümdür.
14. Amount of insurance: Havayolu taşıyıcı firmaları, bazı durumlarda ihracatçı firmalara nakliye sigortası sağlayabilmektedirler. İngilizce olarak "Shipper’s Interest Insurance" olarak adlandırılan bu sigorta, ancak ihracatçının talebi ve sigorta primini ödemesi ile geçerlilik kazanabilmektedir. Eğer ihracatçı, nakliye sigortasını taşıyıcı firma kanalı ile yaptırmak istiyorsa, bu bölüme talep etmiş olduğu sigorta tutarını yazmalıdır. Opsiyonel bir alandır.
15. Handling information: Yüklemeye ait diğer opsiyonel bilgilerin girildiği alandır. Bazı havayolu taşıma firmaları akreditif numarasını bu bölüme yazabilmektedir.
16. Number of Pieces: Yüklemenin kaç adet üründen oluştuğu bu bölüme yazılır.
17. Gross weight: Brüt ağırlık.
20. Chargeable weight: Havayolu taşıma ücretine baz alınacak ağırlık yani navlun fiyatlandırmasında kullanılacak ağırlık bu bölüme yazılır. Chargeable weight, hacimsel ağırlık (volumetric weight) ile ürünlerin brüt ağırlığının (gross weight) kıyaslanması ile hesaplanır ve daha büyük olan değerin "chargeable weight" olarak tespit edilmesi ile bulunur.
23. Nature and quantity of goods : Malların tanımı, ambalajların hacimsel ölçüleri ve kap adedi bu bölüme yazılabilmektedir.
24. Signature of shipper or agent: Yükleyici firmanın imzası.
25. Executed on: Taşıyıcı firmanın veya acentasının imzası, havayolu taşıma belgesinin düzenlenme yeri ve tarihi bu alana yazılır.

Önemli Not: Havayolu yüklemelerinde kargo çoğu zaman bankacılık kanalı ile gelecek olan evraklardan günler hatta haftalar önce varış noktasına ulaşmaktadır. Dolayısı ile havayolu konşimentoları akreditifli ödemelerde kullanılırken ayrıca dikkatli olunmalıdır.